1971 : QQTRIN016153

Bhí muid Bhíomar a ag caint le Caitlín Nic Giolla Bríde faoina graithe gnó seo le deireanaí, agus d'fhiafraíomar di i dtosach, goidé cad é mar atá an obair ag gul dul ar aghaí aghaidh ar an tséipéal séipéal úr?

Tá an obair a ag dul air aghaí aghaidh go maith. Thoisí Thosaigh na fir oibre, Mac Meanamain agus a chólacht chomhlacht i Srath an Urláir... na conraitheoirí, thoise siad thart fá faoi lá Bealtaine, agus go fóill is a ag dul síos atá siad. Sin a ag pollú polladh síos insna sna carraiceaha, carraigeacha, mar bhí carraic carraig bhreá fúfu, fúthu, ah ach is goirid gairid anois go mbe mbeidh siad ag írí éirí amah amach ón talú, talamh, agus measaim, measann an saigheart sagart paraiste paróiste agus tá súil ag achan gach aon nduine eile gur mar seo a bheí, bheidh, go mbeí mbeidh an teah teach phobail réí réidh le fosclú oscailt thart fá faoi Lá fhéil fhéile Máidhe Máire na bliana seo hugainn chugainn ar ais.

Sea.

Ar ndóighe, má bhíonn rud ar bith le cur isteah isteach air, beí beidh cúl air sin, ah ach tá súil againn uilig uile gur sin mar a bheí. bheidh. As seo go Meiriceá, tá daoine a smaoitiú smaoineamh air sin.

Tuigim. Cén áit go díreach a bhfuil an séipéal úr, a Chaitlín?

Bhuel, tá sé aig ag taíú taobh an tea_ an tí phobail a bhí againn, aig ag taíú taobh an tséipéil a bhí againn, thart fá faoi tríoha tríocha meadar méadar ó dhoras mór an tí phobail eile atá sé. Sin céad troithe ná mar sin. Agus fosta tá sé timpeall ceathraha ceathracha ná nó caíoga caoga troithe níos oirde airde ná mar a bhí an teah teach phobail roimhe sin. Bhí an teah teach phobail eile thíos íseal.

Ar ndóí ndóigh bhí droch-thaíú droch-thaobh ag an sean-teach seanteach pobail ansin, bhí cúis leis sin, ar ndóighe.

Bhí cúis leis sin. B'éigean na carraiceaha carraigeacha a ghéarrú ghearradh amah amach a... ar thaoibh thaobh na hónn habhann agus an teach phobail a chuir chur thíos ansa sa lag. log. Bhí cúis cinnte leis. Mar nuair a rinniú rinneadh é níos mó ná céad bliain á ó shin, thart fán faoin bhliain ocht déag seasca ná nó seasca ceathair, ní ra raibh cead teah teach phobail ar bíth bith a thógail thógáil ansan san áit. Bhí tiarna talú talamh agus fir_ ina chónaí i Sasain, Sasana, agus bhí fir oibre aige anseo, duine ar gach taíú taobh don óin, abhainn, ná nó duine ar gah gach ceantar, cionn ceann taíú taobh thoir don den óin abhainn agus cionn ceann taíú taobh thiar. Ah Ach ní thúrhú thabharfadh aen aon nduine acú acu cead an teah teach phobail a thógail thógáil ansin, agus mar sin, thug gach duine acú acu píosa beag talú talamh ah ach ní ro raibh sé mór go leor airiaú riamh ar bith, agus an rud a rinniú, rinneadh, cuiriú cuireadh an teah teach phobail trasna na hóna habhann agus bhí an óin abhainn ina ríth rith frí tríd agus bhí ar feaí feadh tamailt tamaill fhada go dtí an bhliain ocht gcéad déag agus naoichea, nócha, agus ansin, gó gabh mo leithscéal, ocht gcéad déag agus ochtmha, ochtó, bhí tuilí tuile mhór ansin, Lá fhéil fhéile Máidhe, Máire, agus báithiú bádh cúigear, agus ina dhéí dhiaidh sin, harthaíú athraíodh an óin abhainn agus cuiriú cuireadh air ar an taíú taobh thiar do de theah theach a an phobail í. Ar ndóighe dóighiú dódh teah teach a an phobail héin. féin.

Bhuel, go gabh mo leithscéal, a Chaitlín, na tuilte sin, coidé cad é mar a thárla tharla sé sin mar ba an-droch-thubaiste é.

Tubaiste. Rud é sin na nach ró raibh aen aon neart air. Bhí, thainic tháinig cíth cith millteanah millteanach fearthainne thuas fá faoi na croic, cnoic, agus thainic tháinig an tuilí tuile anuas go tobann, agus líon an gleann. Anois, có chomh maith leis an uisce a theacht anuas, thainic tháinig glár ná túrtaga tortóga agus chruinní chruinnigh na túrtaga tortóga aig ag béal an tsrúthain tsrutháin a bhí a ag goil dul síos faoi theah theach a an phobail agus stad siad an t-uisce agus d’írí d’éirigh an t-uisce in áirde airde cúig ná sé troithí troithe ó... ó úrlar urlár theah theach an phobail, agus b'éigean do na daoine teithiú teitheadh suas na staighrí agus páistí a bhí ansin le baistiú baisteadh an lá sin, cuiriú cuireadh ina suidhe, suí, ina luighe luí air ar bharr bhoscaí an fhéiste fhaoistin iad. Agus chuaí chuaigh cud cuid do de na daoine amah amach á ó na fuinneaga, fuinneoga, airiaú riamh ó shoin shin tá dréimire ar an taíú taobh amuí amuigh do theah theach an phobail, ar ogla, eagla, is dóiche, go dtarlahú dtarlódh rud mar sin arís agus bheú bheadh an dréimire ag dul trasna ón fhuinneaig fhuinneoig bárr barr go dtí na beanna taíú taobh amuich. amuigh. Sin mar a chuaí chuaigh daoiní daoine amah amach an lá sin. Ach ní ró aen aon léas leigheas air mar thainic tháinig an tuilí tuile có chomh tobann, ba anua_... ba amuí amuigh air ar na sléibhte a bhí an dórtú doirtedh fearthainne, ní thíos aig ag teah teach a an phobail, agus tá gleann beag caíol caol a ag teacht anuas go doras theah theach a an phobail agus thainic tháinig an t-uisce anuas ansin. I gcupla gcúpla bomaite. nóiméad.

An sa ghleann sin a bhí an scáthalán a bhí ann roimhe sin?

Sé. Sea. Thart fa faoi leath-chéad leathchéad slat taíú taobh theas da de dharas dhoras mór theah theach a an phobail. Bhí lag log ansin, bhí sé thíos ar thaíú thaobh na hóna, habhann, agus is dóiche dócha nah nach teach a bhí unn ann ach ballaí beaga déanta suas agus cionn ceann tuighe tuí ná nó díon orthu, agus bhíof bhíodh saigheart sagart agus daoiní daoine ábalta dul isteah isteach ansin agus Aifreann a bheith acu agus an méid na nach bhfuíú bhfaigheadh isteach, thioca thiocfadh leo dul air ar a nglúine thart taíú taobh amuich. amuigh. Agus bhí cúis leis go ró raibh an scáthlán ansin. Tá an áit íseal agus tá talú talamh árd ard ar an dá thaíú thaobh de. Agus in i am sin na bpéindlíthe, bhí sé níos bhfusa fusa Aifreann a rá sa lag log sin, mar thiocú thiocfadh le daoiní daoine dul amah ag coimhead coimhéad air ar na hardáin, fear faire mar a déarhá, déarfá, agus dá bhfeiciú bhfeiceadh siad na saighdeairí saighdiúirí a ag teacht áit ar bíth bith ar thrí thaoibh thaobh díofa, thioca thiocfadh leo scéala a thóirt thabhairt agus bheú bheadh gach rud glan ar shiúl sula dtiocú dtiocfadh na saighdeairí. saighdiúirí. Ní ró raibh ogla eagla ar bíth bith orthú orthu air ar an taíú taobh thuaí thuaidh mar ba é sin taíú taobh na farraige. Agus is dóiche dócha go dtéann sé sin ar ais go dtí timpeall an seachtú haois déag agus roimhe sin ba i Mahaire Machaire Gathlán a bhí an tAifreann trá. tráth.

Sea. Tá seanachas seanchas éigint éigin fá faoi Mháchaire Mhachaire Gathlán ansin, agus faoin…

Teach a... urnaí.

Teach urnaí fionraí a bhí ansin, sea.

Tá bhuel tá scéal unn, ann, ainneain ainneoin go ndeir Mícheál Ó Dónaill liom air ar a an Charraic Charraig agus tá Mícheál eola eolach gomb gurbh fhéidir na nach ro raibh sé uilig uile fíor, ach seo an scéal atá unn, ann, mar a d'ins d'inis Séamus Á Ó Baoill as An tSeascann Bheag dúsa domsa é. Fad, i bhfad a ó shoin, is cosúil go ndeanú ndearnadh dúnmharabha dúnmharú i dteah dteach ar chois na trá. Páiste beaga a marabha, maraíodh, agus chuir fear an toighe tí a bhfalah bhfolach i ndí_ thuas insna sna creataí ná nó thuas insna sna díon é. San am sin, ba ghráth ghnáth leis an tsaigheart tsagart teacht thart go dtí na toíthe tithe agus Aifreann a léú, léamh, creidim cosúil leis an turas nó an stáisiún a bhíos bhíonns againn go fóill. Agus thainic tháinig sé go dtí an teah teach seo, agus nuair a bhí sé a ag léú léamh Aifrinn sa teah, teach, thit trí deóra deora fola anuas as an díon air ar an altóir nó air ar an tábla a ro raibh sé a ag léú léamh an Aifrinn air. I ndéí ndiaidh am Aifrinn chuir sé faisnéis, agus d'ins d'inis fear a an toíghe tí gur mhara mharaigh sé an páiste bliain roimhe sin, agus mar phionos, phionós, dúirt an saigheart sagart leis an teah teach a leagan go talú, talam, agus toiseart tosú agus teah teach úr a thógailt. thógáil. A Ach ní ro raibh sé an-fhurast, an-fhurasta, mar dúirt sé bhí sé le déanú déanamh le cloha clocha agus gruth agus aíol. Bhí na cloha clocha furast furasta a fháil, a ach gruth, sin bainne milis agus blátha bláthach a mheasctar agus a bhruitear, agus an t-uachtar dó a bhí le cuir cur fríd tríd an aíol. aol. Bhí an t-aíol t-aol le déanú déanamh as sliogain, sliogáin, agus bhí air na sliogain sliogáin a bhailiú nó a chruinniú fán faoin tráí. trá. Bhí siad furast furasta go leor a fháil a ach bhí siad le dóú dó chun aíol aol a dhéanú dhéanamh astú, astu, agus ansin an gruth nó an bainne a mheascú mheascadh leó, leo, fá faoi hoinne choinne a chuir chur leis na cloha, clocha, leis an bhalla a thógailt, thógáil, ná leis an teah teach a thógail. thógáil. Anois, tá seanbhallaig seanbhallóig insa sa reilic reilig i Machaire Gathlán go fóill. Ach is deacair a rá an sin ballagaí ballóga an tseantoí tseantí sin. Cibé mar a bhí, ba teah teach urnaí é, ina dhéí dhiaidh sin. Is dóiche dócha go ró raibh an tAifreann á rá unn ann ar feaí feadh fada go leór, leor, ná nó go dtí gur fosclú osclaíodh an scáthlan in i nDoirí Beaga an áit a bhfuil teah teach an phobail anois.

Sea. Ansin bhí leac Aifrinn, i gCroc gCnoc an Stollaire, sílim...

Bhí.... dúirt, dúirt.

Cóngarach go leór leor leis sin, is dóí. dóigh.

Tá sé cupla cúpla míle go díreah díreach ón áit. An áit a dtugt_ teah teach a dtugtar Teach John Shéamais anois air, dúirt fear liom go ro raibh leac Aifrinn sa gharrú gharraí ansin. Agus píosa níos faide suas, ina hó_ i lag log faoi Dhór Dhobhar agus Doire na Mainsear Mainséar ar thaíú thaobh na hóna habhann ansin, tá tobar beag. Is dóiche dócha gur tobar beannaí, beannaithe, tá sé in áirde airde ar chreig, seacht dtroithe in áirde, ach bíonn uisce unn, ann, saurú samhradh agus geimhriú, geimhreadh, agus dúirt Maighréad Ní Chóill Chomhaill liom, gur chula chuala sí a máthair mhóir mhór a reá rá gur ghráth ghnáth le mrá mná an turas a dhéanú, dhéanamh, bhí na mrá mná i gcónaí tuca tugtha dá leithéid gur ghráh ghnách leo an turas a dhéanú dhéanamh fán faoin tobar sin, insa sa tseanam. Ansin bhí leac Aifrinn eile ar mbarr Mín an Iolair agus Chois Cois Claidí Chlaidí áit a dtugtaí Clochar a tSreachta tSneachta air, ná Clochar Mhic Neachtain sílim a ainm ceart. Ach tá coiréal cairéal cloh cloch buinte bainte ag Cóirle Comhairle na Condae Contae ansin agus ní mheasainn go bhfuil mórán don den leac Aifrinn ar feiceáil unn ann anois, ná nó ní ró’s raibh a fhios aig ag Cóirle na Condae Contae ná agam héin féin go dtí ar na mallaibh go ro raibh sé unn. ann. Ansin i nDún Lúiche, tá reilic reilig an-aíosta, an-aosta, níl cuntas ar bíth bith go ro raibh teah teach phobail unn ann a ach go minic in áit a mbíú mbíodh reilic, reilig, bhíof bhíodh teah teach urnaí có chomh maith insan san tseanam.

Caitlín Ní Giolla Bríde ó Ghaoí Ghaoth Dóir. Dobhair. Is dóí dóigh gurb é an t-Athair tAthair Mac Pháidín an sagart is cáiliúla da dá ró raibh i nGaoi nGaoth Dóir. Dobhair. An ró raibh cáil nó cliú clú ar leith ar aen aon sagart eile ansin?

Bhuel, sa tseanam, bhí an Saigheart Sagart ’ac Mac Niallais ansin, thart fán faoin bhliain ocht gcéad déag agus a caíoga. caoga. Nis, Anois, ní ró raibh gorta i nGaoth Dóir Dobhair sa bhliain ocht déag cearaha ceathracha seacht ná nó cearaha ceathracha hocht, ocht, mar a bhí in áiteanna eile. Ah bhí áiteahaí áiteanna in Éirinn ar mheath na préataí prátaí idir ocht déag caíoga caoga agus ocht déag seasca, agus sin nuair a thainic tháinig an gorta. Bhí sé in i áiteaha áiteanna eile in Éirinn có chomh maith le Gaoi Gaoth Dóir Dobhair agus rinne an t-Athair tAthair ac Mac Niallais cuid mhaith oibre do na daoiní daoine an uair sin. Ansin thárla tharla rud eile aig ag an am sin fosta. Thainic Tháinig na caoirí caoirigh bracaha brocacha anall as Albain. Nuair a bhí mise in i mo pháiste bhí ogla eagla mhór orm roimh na caoirí caoirigh bracaha. brocacha. Shíl mé go ro raibh siad unn an t-am go léir agus níor thuig mé go ro raibh siad ar shiúl le céad bliain roimhe sin. An rud a thárla, tharla, smaoití smaoinigh an tiarna talú talamh gur mhaith an rud úsáid a bhuint bhaint as an chroc, chnoc, agus chuair chuaigh sé anonn go Sasain Sasana agus fuair sé lasta báid do chaoirí chaoirigh anall. Caoirí Caoirigh a ro raibh olainn olann gharú gharbh orthú orthu agus aigheanna aghaidheanna dubha. Bhí siad fóirsteanah fóirsteanach ar an chroc. chnoc. Chuir sé ag féarah féarach ar na croic cnoic iad, agus fuair sé fir le iad a choimhead. choimhéad. Chuir sé cloicheaha claíocha agus críonnaí, críocha, ná nó crí, críoch, thart ar an áit, agus ní ro raibh cead aig ag duine ar bích bith da do mhuitir mhuintir na tíre a gcuid caoirí caoirigh héin féin a ligint ligean isteah. isteach. Anois, thuas ar thaíú thaobh a Leitheid, tá garrú garraí beag go fóill. Tá sé fascailte oscailte anois. Agus ba punta punt an tréadaí tréad a thugtaí air. Is dóiche dócha an focal Béarla 'pound' aba ba chiall leis. Agus an rud a bhí unn, ann, duine ar bích bith a bhfuíhí bhfaightí a chuid c_ duine ar bíth bith as a cheantar a bhfuíhí bhfaightí a chuid caerah caorach ag ithe ar an chroc, chnoc, chuirhí chuirfí isteach sa phunta phunt seo é, agus bheubh bheadh sé istoí istigh go ndíolhú ndíolfadh an aon duine pín, pingin, ná nó dhá phín. phingin. Nis Anois ní ró raibh ansin ah ach seanphín, seanphingin, ah ach bhí sé deacair go maith seanphín seanphingin héin féin a fháil, céad bliain a ó shin. Bhí áit eile ar an Tor, agus chaithí chaithfí cuid do de na caoirí caoirigh a thóirt thabhairt ansin go dtí an bheairic, mar tugú tugadh gardaí ná nó pé Sasanaha Sasanacha isteah, isteach, agus insna sna bheairic a d'íocaí d'íoctaí an t-airgead ar son na gcaerah. gcaorach. Ach an rud a thárla tharla do na caoirí caoirigh a thainic tháinig anall, caithe caithfidh sé go ro raibh féar glas na hAlban níos feár fearr ná cuid fraoi fraoigh Gaoi Gaoth Dóir, Dobhair, agus d'ime d'imigh siad amah amach anuas fá faoi na hísleain hísleáin ag cuartú cuardach féir. Agus cailleamh cailleadh cuid mhaith acú, acu, i bpoill agus i ndíocaha. ndíoga. Agus tá scéal beag eile unn ann a deir gur marabha maraíodh cuid acú, acu, agus go ro raibh feoil saillte, caoireoil shaillte, i gcud gcuid do de na toíthí tithe ar feaí feadh geimhríhaha geimhrí ina dhéí dhiaidh sin. Ah Ach bhí rud amháin cinnte. Thainic Tháinig na saighdeairí saighdiúirí thart, agus thug siad leó leo na daoiní daoine a mheas siad, shíl siad gur a ag goid a bhíothar, gur ag goid na gcaerah a bhíothar, ah ach fuair a leath bás de bha_ de... siocair na nach ró raibh dúil acú acu sa cheantar, a ach cé bí bith mar a bhí tugú tugadh daoiní daoine un chun a an phríosúin sa cheantar agus ansin cuiriú cuireadh síos don tsaigheart, tsagart, go ro raibh buint baint aige-sean aigesean leis na caoirí, caoirigh, agus is dóiche dócha na nach bhfaca sé cionn ceann acú acu airiaú, riamh, a ach chuaí chuaigh daoiní, daoine, b'éigin b'éigean do dhaoiní dhaoine as an áit a ghoil dhul go dtí príosún Dhoire le mionnú nár ghoid an saigheart sagart na caoirí caoirigh ná níor bhain_.... nár ghoid sé iad... ah ach níor ní fhaca siad agus badh ba é an Saigheart Sagart Mac Niallais a bhí sa cheantar a fuair an trioblóid seo go léir. Ba é an deiriú deireadh a bhí air ar na caoirí, caoirigh, fuair a mhórchuid bás, agus cuiriú cuireadh daoiní daoine ar ais go hAlbain le lasta eile loinge caoirí caoirigh a thóirt thabhairt anall, agus cuiriú cuireadh air ar an bhád iad agus d’éag siad thall, a chuaí chuaigh an long, an caiftín captaen agus na fir oibre a bhí orthaí uirthi go tóin na farraige agus chuir sin deiriú deireadh leis na caoirí caoirigh bracaha. brocacha. Níl unn ann anois ah ach an t-ainm.