1974 : QQTRIN016203c1

A Sheáin, an mó iomaí duine clainne a bhí aig ag t’athair? do athair?

Bhí dosaen duine clainne aige ag m’athair.

Agus caileach cailleadh do mháthair óg, de réir mar a thuigim?

Caileach Cailleadh mo mháthair óg mhuis, mhuise, ar lean_ do dhroím dhroim linbh a caileach cailleadh í. D’fhá_ d’fhá_ d’fhág san sin mise air ar an tarna dara duine déanach.

Sea.

Agus ní cuín cuimhin liom go bhfeaca bhfaca riamh í.

Tuigim.

N’fheadar cén dath a bhí uirthi.

Cén sórt fir ab ea t’athair? do athair?

Ina phearsa agus ina mheón? mheon? Ó, ina phearsa fear é, ná raibh ard ab ea é, ach bachcaire balcaire fir déanta láidir ab ea é, agus é tuairim agus trí clocha déag meáchtaint. meáchain. Agus fear breá séimhiúil séimh mín, nár mhaith leis troid ná imireas imreas ná acharann, achrann, ach rudaí imeacht go breá síbhialta. sibhialta. Agus is minic a dhin rinne sé réiteacht réiteach dirsna idir na córsain. comharsana. Agus deireach deireadh sé leó leo gob gurb é an t-acharann t-achrann an díg. díogha.

B’é Ba é an sórt athar é mar sin ba mhaith aige, ba mhaith lé le buachaill óg a bheith aige.

Ó ba bhreá liom é a bheith mar athair agam, bhíoch bhíodh ana-_ ana-chathamh an-chaitheamh aidhmsire aimsire agam héin féin is aige héin féin nuair a bhímís bhímis inár n-aenar. n-aonar.

De réir mar a thuigim bhí léamh agus scríobh an Bhéarla aige as a óige, rud ná nach raibh aige sa Ghaelaing? Ghaeilge?

Ó bhí, sin mar a bhí aige mar nuair a bhí sé air ar scoil, ní raibh aen aon Ghaelain Ghaeilge dá á mhúine, mhúineadh, ná dá theagasc air ar scoil na mBloscaedaí mBlascaodaí lé le lín linn Tomáis a bheith air ar scoil. Ní bhfuair Tomás riamh eolas ar conas a ainm a scríobh as Gaelain Gaeilge air ar scoil na mBloscaedaí. mBlascaodaí. Ach bhí sé ina mháistir air ar an mBéarla hé feibh mar a deiridís, shea, sea, agus is minic a tugtaí thugtaí Scláire Scoláire Dhúnail Dhomhnaill ar Tomás Dhúnail, Dhomhnaill, na seandaoine air ar an eolas agus air ar an léann a bhí aige air ar an mBéarla.

Cén t-aes aois a bhí sé mar sin nuair a dh’fhoulaim d’fhoghlaim sé léamh agus scríobh na Gaelaine? Gaeilge? Agus, cad fé faoi ndear ndeara do dó iad a dh’fhoghlaim fhoghlaim in ae aon chor?

Bhí dúil, dúil thar miún meon aige insa sa Ghaelain Ghaeilge agus bhí rud éigint éigin as Gaelain Gaeilge air ar na Bloscaedaí Blascaodaí roim roimh Thomás, bhí Gaelain Gaeilge dá mhúine mhúineadh ar scoil áirithe dá raibh aun, ann, agus fuair Tomás amach é agus bhí aithne aige air ar na daoine seo a léach léadh í agus a scríoch scríobhadh í. Agus chuir Tomás aithne orthu san, sin, agus bhí fear úntach iontach a bhainis bhaineann le Tomás, gael gaol geairid gairid do i nDún Chaoin, go dtugaidís Seán Ó Muiricheartaig air, agus bean do mhuíntir mhuintir Chrithinn Chriomhthainn ab ea máthair Sheáin, agus gael gaol geairid gairid cóngarach go math maith aige ag Tomás léithe. léi. Agus nuair a bheireach bheireadh an tsín tsíon amuh amuigh air ar Tomás ón mbaile dh’fhanach d’fhanadh sé sa tig teach seo agus bhíoch bhíodh léamh agus léitheoireacht agus scríonóireacht scríbhneoireacht aige ag claín clainn beirt Chrithinn. Chriomhthainn.

Ach bhí sé anaunn anonn go math maith insna sna blianta fén faoin aum, am, fén faoin aum am gur fhoghlaim sé í.

Ó, bhí sé, siar amach is dó dóigh liom go raibh sé glan trí fichid blian, bliain, nuair a thosana thosaigh sé. Mar nuair a thosanaig thosaigh Tomás a bhí_ air ar í a scríobh agus air ar í a léamh, bhí Gaelain Gaeilge dá mhúine mhúineadh air ar an scoil duinne dúinne insa sa Bloscaedaí Blascaodaí an uair sin. Agus bhí saghas leitreacha litreacha agus focail Ghaelaine Ghaeilge foulamaithe foghlaimithe agamsa ar scoil.

An raibh an leitiriú litriú cruíng cruinn aige?

Bhí an leitiriú litriú aige de réir na fuamach, fuaime, ní nach b’fhruist b’fhurasta dhuit duit é a thuiscint. Mar thugach thugadh sé isteach an fhuaim go léir a bhí leis an bhfocal. Agus leitiriú litriú muar mór fada a bhí aige.

Agus cé a spreag é chun dul i mbun píng pinn an chéad lá?

Nílim cinnte anois cé a spreag é, marab murab é Fionnán Mac Colm a thosnaig thosaigh leis. Agus fear eile gurbh ainm do dó Cormac Ó Caoillí. Cadhla. N’fheadar cadbh carbh as ab ea é, deir fear gurb ó Chíl Chill Oragan Orglan é is deir fear gurb ó Bhleá Bhaile Átha Cliath é. Ach is é Cormac Ó Cadhlaí Cadhla an chéad fhear riamh a chuaig chuaigh go dtíos dtí na Bloscaedaí, Blascaodaí, an chéad strúinséar. stróinséar. Agus fear úntach iontach i bhfeighil agus i gcúram na teangan teanga ab ea é sin. Sceana-scéalta Seana-scéalta uaig uaigh agus seana-thraidisiún seantraidisiún agus caighnteoirí cainteoirí dúchais. Agus nuair a chuaig chuaigh san sin ansan ansin an, ann, chuir an Conra Conradh na Gaelaine Gaeilge múinteoir rínce rince isteach an. ann. Tadhg Ó Cealla. Ceallaigh. Agus bhailídís insa sa scoil náisiúnta, bhíoch bhíodh rínce rince acu agus do rínceoch_ rínceoir rinnceoir cliste ab ea Tomás héin. féin. Bhí... Agus fear muar mór ceoil agus fear muar mór úrán amhrán ab ea é. Ach, thosana thosaigh sé déarhainn déarfainn a scríobh don gClaíomh Solais ar dtúis, agus don Lóchrann. Altanna Ailt

beaga...

Altanna Ailt beaga agus scéalta beaga, agus... Bhíodar againn cuid mhaith acu agus tá siad san mithe imithe i léig anois uainn. Ach, gheófaí gheofaí fós iad dá raghfaí rachfaí na ndiaig. ndiaidh. Gheófaí.

Tusa an t-aighnge t-aon duine amháin a bhí ina chónaí ina theaunta theannta fén faoin aum am san. sin. Insa Sa tig teach san Leán. Oileán. An bhféadfá a Sheáin, peictiúr pictiúr a tharrac tharraingt dom do Thomás, agus é i mbun scríneoireachta. scríbhneoireachta.

Hó hó... D’fhéatainn... D’fhéadfainn... d’fhéatainn d’fhéadfainn saghas, d’fhéatainn d’fhéadfainn tagairt do dó ach, ach is dócha gur fada ó pheictiúir phictiúir é. Ach mar sin héin, féin, nuair a bhíoch, bhíodh, an té tae an tránthúna tráthnóna a bhíoch bhíodh acu an uair sin air ar na Bloscaedaí. Bloscaodaí. Ní bia an tránthúna tráthnóna in ae aon chor é, ach té_ tae_ té tae an tránthúna. tráthnóna. Bhíoch Bhíodh sí sin dir idir a seacht is a hocht a chlog, agus bhímísna bhímisne imithe amach, agus bhí bórd bord anso anseo insa sa chúinne ó thaebh thaobh na lá láimhe dise. deise. Thugach Thugadh Tomás an bórd bord aníos, bhí laumpa lampa ansan ansin in áirde airde go raibh gloine thiar an, ann, agus dhá bhuaiceas an, ann, agus an dá bhuaiceas bhíodar chó chomh math maith le tig teach solais an uair sin. Thagach Thagadh Tomás aníos bhíoch bhíodh an tine anso, bhíoch bhíodh a phíp phíopa air an adharta iarta agus a chud chuid tobac. Dh’ólach D’óladh sé bleaist bhreá tobac agus ansan ansin dh’úmpaíoch d’iompaíodh sé siar agus thairigíoch tharraingíodh sé chuige an Foolscaps Foolscap so seo agus théach théadh sé i mbun pín. pinn. Agus bhí an phea_ an peann aige gan cháim an uair sin fachta faighte ó dhuine éigint éigin dosna do na strúinséirithe strainséir n’fheadar ní fheadar ab arb é Brian Ó Cealla Ceallaigh é nú nó Cormac Ó Coíle Cadhla a thug do é. Ach tá’s tá a fhios agam an ainm a bhí fós uirthi.

Waterman’s. An mar sin é.

Sea! Watermans Waterman’s Fountain Pen ab ea í!

Sea.

Agus do bhí gach aen aon oíche nuair a bhíoch bhíodh sé réig réidh léithe, léi, thriomaíoch thriomaíodh sé suas í lé le héadach agus lé le páipéar agus chuireach chuireadh sé isteach í agus dá mbuailheach mbuailfeadh an peidhleacán féileacán uirthi nú, nó, nú, nó, nú nó an cleagar criogar a bhí sa chúinne ní muar mór ná go mbeach mbeadh sé marbh aige, gan aen aon lámh a bhuala bhualadh air ar a bpeaun bpeann le heagala heagla go ngoirteofaí í. Bhuel an fada a ag chathach chaitheadh sé a ag scríobh gach aen aon oíche. Thugach Thugadh sé scríobh ansan ansin de réir mar a dh’fhaigheach d’fhaigheadh sé suaineas, suaimhneas, agus de réir mar a bhíoch bhíodh na smaointe a roth rith chuige, chríochnaíoch chríochnaíodh na smaointe agus is minic a bhíoch bhíodh sé a scríobh sara sula dtagainnse_ nuair a thagainnse abhaile. Bhíoch Bhíodh sé a deh deich a chlog agus leathuair tar éis a de deich agus bhíoch bhíodh Tomás fós air ar a pheaun. pheann.

Bhuel, b’é ba é Allagar na hInise hInse an chéad leaur leabhar a tháinig uaig. uaidh. An bhféadfá a rá liom cé a spreag chun an gnímh sin é?

Óó... is mé athá atá deas air ar é... é a dh’ínsint insint duit. Is é Brian Ó Cealla Ceallaigh a spreag é, chuin chun gach rud dá scríobh sé a_ abair i gcás leauir leabhair #?. Is é Brian a dúirt leis túirt tabhairt fé. faoi. Agus is é an chuma a thosanaig thosaigh Brian le Tomás, ‘scríg ‘scríobh síos,’ arsa Brian ‘a Thomáis, gach rud a chíhir, fheicfidh tú, amáireach.’ amárach.’ Pé an rud a chíhe fheicfidh tú is é inniubh inniu an Luan’ a dúirt sé ‘agus scríg scríobh air ar gach rud a chíhe fheicfidh tú Dé Luain. Agus ansan ansin aríst’ arís’ arsa é sin ‘tair ‘tar Dé Máirt agus lean ort scríg scríobh air ar cad a chíhir fheicfidh tú Dé Máirt, agus scríg scríobh air ar cad a chíhir fheicfidh tú gach lá dhon don dtseachtain. tseachtain. Agus lean ort, agus nuair a bheig bheidh an áirithe sin’ a dúirt sé ‘dosna Foolscap scríte scríofa agat, cuir isteach insa... sa... dhera insa... sa... clúdach iad agus cuir chúmsa chugamsa go Cíl Cill Áirne Airne iad agus cuirheadsa cuirfeadsa i dtaisce iad.’ Lean Tomás air aig ag scríobh agus aig ag scríobh, is é sin cúntas cuntas cín lae. Ach as san a tháinig an méid don den Allagar atá againn.

Tuigim, dála an scéil, cérbh é an Brian Ó Cealla Ceallaigh so?

Duine uasal ab ea é, duine uasal a tugtaí thugtaí air ar nach gach aen aon duine insan san leán oileán pén pé saghas tíncéir tincéir a théach théadh an. ann. [gáire] Duine uasal a thugach thugadh na Leánaig hOileánaigh orthu mar ná nach raibh aen aon chuir chur amach air ar an uaisleacht mar faic acu ach an strúinséir strainséir bhíoch bhíodh sé thuas chúthu chucu i gcúnaí. gcónaí. Bhí sé ráite ach ní muar, mór, ní raibh aen aon puín puinn Gaelaine Gaeilge ar fad aige ag Brian ach Gaelain Gaeilge ana-lag an-lag agus ní níor mhaith leis a bheith a ag caighnt caint leis na strúinséirithe strainséirí ach, bhí a fhios aige go dtuiceach dtuigfeadh Tomás gach rud dá ndéarhach ndéarfadh sé toisc an Béarla a bheith aige ag Tomás.

Sea.

Shea. Deir siad gur cigire meánscoile ab ea é nú nó rud éigint éigin mar sin.

Ana-mhath An-mhaith a Sheáin, bhuel fágaimís fágaimis an tAllagar aun ann go fóillín. De réir deáraimh dealraimh bhí ana-leisce an-leisce air ar Thomás túirt tabhairt fé faoi chúntas chuntas ar a shael shaol féin a scríobh, is é sin an tLeánach. t-Oileánach.

Ó bhí... Ó bhí sé a raide radadh ina choinne sin a bhuachaill. Dúirt sé ná nach raibh faic aige gurbh fhiú dho dó tosanú tosú air, agus ná nach raibh aen aon eolas aige air ar conas é a thosanú thosú nú nó é a chríochnú. Ach ansan, bhí a fhios aig ag an gCeallach a an dtuigeann tú cad a bhí uaig uaidh féin agus bhí a fhios aige go raibh sé aige ag Tomás, ach ní raibh a fhios aige ag Tomás go raibh sé aige héin. féin. Huair Fuair an Ceallach ansan, ansin, Brian, fuair sé dhá leaur leabhar do dó a bhí scríte scríofa aige ag scríneoir scríbhneoir éigint éigin ón Rúis. N’fheadar Ní fheadar an Gearky nú nó Giorky é...

Maxim?

Maxim, sea!

Sea.

Huair Fuair sé ‘My Childhood’ do, dó, agus ‘In The World’. Léig Léigh Tomás é agus thuig Tomás go math maith é. ‘Bheirim ‘Tugaim ’on don dial’ diabhal’ arsa Tomás, adúirt a dúirt sé ‘gob ‘gurb é mo leithéid féin é.’ Huair Fuair sé leaur leabhar eile ansan ansin ó Finland, ‘The Growth of the Soil’ agus léig léigh sé é sin agus ba mheasa ná san sin an fear san. sin. Ba mheasa an bheatha a bhí aige ná aige ag Tomás féin. Dhera... Nuair a chnoic chonaic Tomás ansan ansin na gamail seo tacaithe tagtha amach agus iad ag eachtraí air ar a mbeatha héin. féin. ‘Dhera’ arsa é sin ‘más gamail iad san’ arsa é shin ‘déanhadsa ‘déanfaidh mise leis gamal dom héin,’ féin,’ arsa é sin ‘scaoilhi ‘scaoilfidh mé leis.’ Chua Chuaigh sé i bhfeighil an phín phinn agus lean sé air go dtí gur leighig leáigh an rud thiar air ar deire deireadh ar fad.

Bhfuil aen aon tuairim agat cén fhaid fad a thóg sé uaig uaidh an leaur leabhar a scríobh?

Is é an tuairim is mó athá atá agam anois a an bhfeadraís an dá cheaun, cheann, ó thosana thosaigh sé air ar an Allagar, go dtí gur gcríochna gcríochnaigh sé an tLeán_ tOileán_ an tLeánach, tOileánach, déarhainn déarfainn go raibh sé sé nú nó seacht do de bhlianaibh bhliana a ag gabháilt gabháil dóibh. Scríoch Scríobhadh sé aistí go dtí an Lóchrann agus go dtí rudaí mar sin agus bhíoch bhíodh sé a scríobh leis i gcúnaí. gcónaí.

Bhuel ina dhia dhiaidh san sin is dócha a tháinig na leauir leabhair eile amach uaig, uaidh, is é sin Dínseanchas Dinnsheanchas na mBlascaed mBloscaod agus Scéalta ón Oileán Tiar, ab ea?

Bhí sé sin, is dó dóigh liom gob gurb é Bláithín a bhailibh bhailigh an cnuasach san uaig. uaidh. Bláithín.

An b Arb é athá atá i gceist agat gurb í... gurb é Bláithín a scríg scríobh síos iad.

Déarhainn Déarfainn amach gob gurb é Bláithín a scríg scríobh síos iad san sin na scéalta san, sin, ó bhéalaithiris bhéalaithris Thomáis.

Bhuel bhís bhí tú a ag dul air ar scoil nuair a thosna thosaigh sé a scríobh is dócha an rabhais?

Era, bhíos bhí mé a dul air ar scoil, bhíos. bhí mé.

Ar ghnách leis aen aon fhadhbanna a bheach bheadh aige a chuir chur fé faoi do bhráid le réiteacht. réiteach.

Ní Níor chuir sé aen aon fhadhb riamh fém faoi mo bráid bhráid lé le réiteacht réiteach ach má bheach bheadh focal an, ann, ná nach beach mbeadh tuairim ró-mhaith rómhaith aige air ar an litiriú. litriú. ‘Féach air seo’ deireach deireadh sé liomsa ‘féach a an bhfuil sé seo anois, ceart. Bin Arb shin é mar tá atá sé agaibhse air ar scoil?’ ‘Is fheár fearr athá atá sé agatsa’ arsa mise ‘ná mar athá atá sé againn air ar scoil, lean leat!’ An bhfeacaísse bhfaca tú aen, aon, aen aon phíosa dá chuid scríonóireachta scríbhneoireachta riamh?

N’fheaca.

Óm bhial #? ______.

Conas a bhí an pheannaireacht aige, dála an scéil.

Ó bhí sé go húntach hiontach ar fad.

An raibh?

Dhera, bhí!

Chumach Chumadh sé filíocht leis ná_

Ó chumach chumadh sé filíocht agus dhin rinne sé a lán filíocht. filíochta. Ná Nár chúm chum sé dán muar mór mar gheaul gheall air ar mhuíntir mhuintir Uíbh Ráthaig? Ráthaigh? Tá sé lé le fáilt fáil ach níl sé agamsa.

Sea.

Shea.

Ach cathain a sc_ a chumach chumadh

sé an

fhilíocht?

Chumach Chumadh sé an fhilíocht agus é ag obair, nuair a ag bhíoch bhíodh sé a ag buint baint na múna móna agus nuair a dh’fhaigheach d’fhaigheadh sé tuirseach. Bhí páipéar mhóna an uair sin tímpeall timpeall air ar a, air ar a an bpúnt bpunt té tae a bhíoch bhíodh aige ag máthair Khruger is a bhíoch bhíodh aige ag bean Pheats Neidí, trócaire orthu. Bhíoch Bhíodh an páipéar bán aige ag Tomás bhíoch bhíodh sé ana-luachmhar an-luachmhar do dó le cuir cur síos ina phóca agus a phionsail thíos ina theaunta, theannta, agus nuair a théach théadh sé ’on don dtráig dtrá nú nó nuair a théach théadh sé air ar an gcnoc a gáilt gabháil don múin móin is mú mó a dhineach dhéanadh sé an fhilíocht, shuíoch shuíodh sé air ar an dtúrtóig dtortóg dh’ólach d’óladh sé a ghal agus scríoch scríodh sé síos ansan ansin na cearthúna. ceathrúna. Thagach Thagadh sé abhaile ansan ansin tránthúna tráthnóna agus dh’fhaigheach d’fhaigheadh sé ceaun ceann dosna, do na, na hasail mhuara mhóra páipéir seo ‘Foolscaps’ mhuara mhóra san... Sea. Agus chuireach chuireadh sé síos iad, agus sheolach sheoladh sé dtí go dtí Fionnán gach filíocht dá ndineach ndéanadh sé.

Go dtí Fionnán Mac Coilm?

Dtí Go dtí Fionnán Mac Colm. Shea. Bhí aithne mhuar mhór air... ar... ge ag Tomás air ar Fionnán sara sula gcua ndeachaigh sé in aithne dhon don Seauc Seabhac riamh.

Tuigim.

Bhí.

Sea. Bhuel an raibh aen aon chuíneamh chuimhneamh aige go dtiocach dtiocfadh an lá fós go mbeach mbeadh trácht air ar a shaethar? shaothar? Ní hamháin sa Ghaelaing Ghaeilge ach i dteaungacha dteangacha eile chó chomh math? maith?

Ó ní raibh smaoineamh dá luíod laghad aige, go gcíheach bhfeicfeadh sé leaur leabhar dá shaethar shaothar i gcló go deo. Mar ná nach raibh clódóireacht mhuar mhór á dhéanamh air ar an dteanga le lín linn Thomáis in ae aon chor.

Air Ar lean sé air a scríobh amach go dtí deire deireadh a shaeil? shaoil?

Do lean sé air a scríobh go dtí go dtáinig an paralising air a chois agus air a láimh.

B’in é a thái_

Sin é a tháinig sin é a stop é. Is é... Ní fhéatach fhéadfadh sé scríobh nú nó aen aon ní a chuir chur in áirde airde air ar a cheaun. cheann.

An lámh dheas.

Ní fhéatach fhéadfadh agus chnoc chonaic mé cúram áirithe a bhí le déanamh air ar deire deireadh aige, cúram a bhainis leis féin agus liom féin i ndteaunta ndteannta a chéile cha chaith sé é a scríobh leis an láimh chlé. Saighniú. Síniú.

Tá’s Tá a fhios agam, tá’s tá a fhios agam.

Sea. Shea. Sea.

Dála an scéil, cathain a caileach cailleadh é? Nae Naoi déag a tríocha seacht ab ea?

Shea, sea, an seachtú lá do Mhárta nae naoi déag tríocha seacht. Huair Fuair sé bás agus tugach tugadh amach é go rilig reilig nádúrtha... sa tseanareilig tseanreilig i nDún Chaoin é.

Sea... Dá mairheach mairfeadh Tomás inniubh, inniu, an dó dóigh leat go mbeach mbeadh sé sásta le tor toradh a shaethair shaothair agus lé le cúrsaí na Gaelainge Gaeilge trí chéile?

Déarhainn Déarfainn ná beach beadh aen aon fhear in Éirinn có chomh sásta agus do bheach bheadh Tomás dá mbeach mbeadh sé beó beo inniubh inniu air ar an méid tor toradh athá atá tacaithe tagtha air ar ghluaiseacht na teangan teanga agus air ar an méid atá fiscithe feicthe aige, aichi_ a bheach bheadh fiscithe feicthe aige ag agus an méid leanúnachais atá aige ag daoine a ag tarrac tarraingt agus a ag teacht isteach go Corca Dhuíne, Dhuibhne, agus saethar saothar Thomáis ina bpóca acu, an tLeánach tOileánach agus an tAllagar. Déarhainn Déarfainn go mbeach mbeadh sé ina rí air ar Éirinn. Ó sea, bhíos bhí mé a ag caighnt caint le fear inniubh inniu ansan ansin thuaig thuaidh i mBaile na nGaul. nGall. Fear ó thuaisceart na hAlban agus bhí an leaur leabhar ina phóca agus bhí sé a an caighnt caint arabhú arú inné le, lé le Séamus Ó Beaglaoi Beaglaoich fear a an tí táirne. tábhairne. Fear muar mór Gaelach é féin, agus dúirt sé an breánach bioránach so seo liomsa... ‘Cogar’ arsa é sin ‘is mac do Thomás Ó Criothainn tusa.’ ‘Sea’ arsa mise ‘hé ‘feibh mar glaetar glaoitear orm ach go háirithe ach n’fheadar ní fheadar ab ea nú nó nách nach ea.’ Thairig Tharraing sé an leaur leabhar aníos as a ag phóca, agus dúirt sé go raibh sé dulta siar go Dún Chaoin d’aen d’aon ghnú ghnó ghlan glan a féachaint air ar an leán oileán gur ar saelaíoch saolaíodh an té a scríg scríobh an t-Islandman. ‘Math ‘Maith an fear’ arsa mise ‘tá déanta go math maith agat.’ ‘Ó’ arsa é sin ‘thar leaurtha leabhair an douin domhain go léir. Cuireann sé oileáin na hAlban’ a dúir dúirt sé ‘go léir i gcuíne gcuimhne dhom. dom. Agus an cruatan beatha. Is dócha’ arsa é sin ‘go raibh sael saol cruaig crua aige.’ ‘Ní dó dóigh liom’ arsa mise ‘gurbh aen aon tsael tsaol cruaig crua é má bhí sael saol cruaig crua aige,’ arsa mise ‘ní raibh aen aon tsael tsaol dealbh aige. Mhair sé gan aen aon ocras agus rudaí mar sin.’